Sectiedag en Workshop Atelierpraktijken en Geschiedenis van de Kunstproductie
Veroudering en verandering van kunstwerken
Op woensdag 7 september 2022 organiseert de OSK-sectie Atelierpraktijken en geschiedenis van de kunstproductie een sectiedag, en op donderdag 8 september een workshop samen met het DURARE-project (https://durare.sites.uu.nl).
Het is mogelijk om je enkel aan te melden voor de sectiedag van 7 september.
Het aantal deelnemers voor de workshop op 8 september is zeer beperkt (maximaal 16). Deelname voor 8 september kan alleen in combinatie met deelname op 7 september. Voor 8 september is namelijk de voorkennis van 7 september nodig.
Het thema van de studiedag en de workshop is de veranderingen die in kunstwerken kunnen optreden door veroudering. Oude schilderijen, tekeningen, wandtapijten, meubelen zien er vandaag de dag meestal anders uit dan toen ze het atelier van de kunstenaar verlieten. De objecten kunnen zijn verkleurd door chemische veranderingen in de pigmenten, bindmiddelen en kleurstoffen. Sommige partijen zijn lichter geworden, andere donkerder terwijl weer andere passages een andere kleur kunnen hebben gekregen. Maar ook kan het oppervlak van het kunstwerk sterk zijn veranderd door bijvoorbeeld barsten of verlies aan glans.
De laatste jaren doen chemici en restauratoren steeds meer onderzoek naar chemische, fysische en optische aspecten van veroudering van kunst. Maar wat betekent dit fenomeen voor kunsthistorici? Dat kunstwerken er nu anders uit kunnen zien dan door de kunstenaars is bedoeld, heeft immers ook grote gevolgen voor hun onderzoek. Maar hoe kun je in het museum of tijdens je onderzoek weten of een wandtapijt, schilderij, tekening of meubelstuk is veranderd, en zo ja, wat er dan aan de hand is? En hoe kan je een idee krijgen hoe de objecten er oorspronkelijk uitzagen?
In twee opeenvolgende studiedagen staan deze vragen centraal.
Sectiedag op 7 september 2022 in Amsterdam met lezingen in de ochtend en rondleidingen in het Rijksmuseum in de middag.
Datum: Woensdag 7 september 2022, 9.30 – 18.00 uur
Locatie: Ateliergebouw, Hobbemastraat 22, Amsterdam
Voorwaarden deelname: Het aantal plaatsen (40) is beperkt. Voorrang geldt voor MA studenten en promovendi van de OSK.
Registratie via deze link
Registratiedeadline: 31 augustus 2022
Aanmelden: Aanmelden via de link hierboven. Deelnemers krijgen z.s.m. na de deadline bericht, of eerder indien het maximaal aantal aanmeldingen is bereikt.
LET OP: Geef bij aanmelding aan of je in bezit bent van een museumjaarkaart, ICOM-kaart of andere kortingskaart (i.v.m. bezoek Rijksmuseum op 7 september). Deze kaart ook op 7 september zelf meenemen.
Workshop op 8 september 2022 in het Kunstlab van de Universiteit Utrecht. Deze dag gaan we historische verven namaken en testen we uit hoe en wanneer deze verkleuren.
Datum: Donderdag 8 september 2022, 9.30 – 15.00 uur
Locatie: KunstLab, Bolognalaan 50, Utrecht
Voorwaarden deelname: Het aantal deelnemers voor 8 september is zeer beperkt (maximaal 16). Deelname kan alleen in combinatie met deelname op 7 september. Voor 8 september is namelijk de voorkennis van 7 september nodig. Voorrang geldt voor MA studenten en promovendi van de OSK.
Registratie via deze link
Registratiedeadline: 31 augustus 2022
Aanmelden: Aanmelden via de link hierboven. Deelnemers krijgen zsm na de deadline bericht, of eerder indien het maximaal aantal aanmeldingen is bereikt.
Dagopzet sectie dag 7 september in het Ateliergebouw en Rijkmuseum, Amsterdam
In de ochtend bespreken verschillende specialisten (restauratoren, kunsthistorici, chemici) belangrijke verouderingsverschijnselen in tekeningen, textiel, meubelen en schilderijen. Welke veranderingen kunnen optreden en wat zijn hiervan de optische gevolgen? Hoe beïnvloedt dit onze interpretatie van kunstwerken? Zij leggen de processen op een voor kunsthistorici begrijpelijke manier uit; een chemische achtergrond is dus niet nodig! Ook wordt ingegaan op hoe men vroeger tegen (kleur)veranderingen aankeek en hoe kunstenaars dit probeerden te voorkomen. In de middag passen we de opgedane kennis in de praktijk toe. In kleine groepjes bestuderen we onder leiding van experts verkleurde schilderijen, tekeningen, textiel en meubelen in het Rijksmuseum.
Programma
09.00 – 09.30: Inloop en registratie
09.00 – 13.00: Ochtendprogramma
Margriet van Eikema Hommes (RCE)
Welkom
Katrien Keune (Rijksmuseum en UvA)
Chemische veranderingen in olieverfschilderijen
Frank Ligterink (RCE)
Pen in bruine inkt? – Oorspronkelijke verschijningsvorm van Rembrandt’s tekeningen
René Lugtigheid (UvA)
Blauwziekte? Kleurverandering in historisch textiel
11.15-11.45: Koffiepauze
Paul van Duin (Rijksmuseum)
Fifty shades of brown. Kleur en verkleuring op meubelen
Margriet van Eikema Hommes (RCE)
Schildersmethoden om verkleuring tegen te gaan: theorie en praktijk
Marjolijn Bol
Introductie DURARE-project
13.00 – 14.00: Lunch
14.00 – 16.30: Middagprogramma – rondleiding in het Rijksmuseum
14.15 – 15.15: (1) Herkennen en interpreteren van (kleur)veranderingen in kunstwerken
15.15– 15.30: Korte pauze in het Rijksmuseum
15.30 – 16.30: (1) Herkennen en interpreteren van (kleur)veranderingen in kunstwerken
16.30 – 18.00: Afsluiting en borrel in het Ateliergebouw
Dagopzet workshop 8 september in het Kunstlab van de Universiteit Utrecht
Historische bronnen laten zien dat kunstenaars en wetenschappers in het verleden op verschillende manieren met verkleuring bezig waren: wie wil dat een (kunst)voorwerp mooi blijft, kan hier op verschillende manieren op anticiperen. Recepten beschrijven hoe kleuren ‘permanent’ aan textiel gefixeerd kunnen worden, of waarschuwen voor de verkleuring of het nadonkeren van bepaalde pigmenten. Materiële kennis over verkleuring hielp kunstenaars al tijdens het maakproces rekening te houden met het latere leven van het kunstwerk. De interesse van proto-scheikundigen in kleurstoffen is ook bekend; de zichtbare verkleuring van kleurstoffen onder invloed van zure of basische stoffen speelde bijvoorbeeld een rol in de ontdekking van de zuurgraad. Binnen deze hands-on workshop onder leiding van het DURARE-project gaan deelnemers in het ArtLab van de Universiteit Utrecht aan de slag met enkele historische materialen om het fenomeen van kleurverandering te bestuderen. Het zelf uitvoeren van recepten en instructies kan een onvergelijkbaar inzicht toevoegen aan het gedrag van materialen, en is daarmee een belangrijke methode voor de analyse van een variëteit aan tekstuele en materiële bronnen. Naar aanleiding van onze experimenten ontwikkelen we gezamenlijk een perspectief op hoe, middels een proces van ‘trial and error’, het maken van historische reconstructies kan helpen bij kunst- en wetenschapshistorisch onderzoek naar verkleuring.